Lê Thương là một trong những cánh chim đầu đàn của TN(Cùng thế hệ với Dương
Thiệu Tước,Văn Chung,Lê Yên,Thẩm Oánh,Nguyễn Xuân Khoát,Dzoãn Mẫn…)từng là một
thầy dòng nhưng rồi lại cỡi áo thầy tu -chắc vì tâm hồn quá lãng mạn và đa tình
của mình.Tuy vậy,chất”thầy”vẫn còn thấm đượm trong ông nên dù có viết nhạc”hoa bướm”cỡ
nào thì ông vẫn được tiếng là nghệ sĩ có cuộc sống rất chừng mực,đơn giản và rất
trí thức(sau khi cỡi áo tu ông làm nghề giáo).Lê Thương sừng sững như ngọn núi
cao trong TN với bộ ba Hòn Vọng Phu(1,2 và 3)với câu chuyện thiếu phụ Nam Xương
chờ chồng hoá đá.Bắt đầu bằng bài tình ca nhỏ Nàng Hà Tiên từ thập niên 40 đến Hòn Vong Phu đồ sộ,nhạc của ông tựa hồ là những câu chuyện kể…
Kể chuyện tình sử
Hồi đó Lê Thương ôm một mối tình
câm,lãng mạn như bài thơ”Lòng ta ôm một
mối tình/Tình trong giây phút thành tình thiên thu…”Nghe nói người trong mộng
của ông sau này trở thành phu nhân một nhạc sĩ cũng rất nổi tiếng khác:Nguyễn
Thiện Tơ người lưu danh hậu thế với ”Giáo đường im bóng”(bài hát này được tác
giả viết lúc mới 17 tuổi-hình như đó là một kỷ lục của Tân nhạc thì phải).Tình
cảm này đã giúp Lê Thương viết ra bài “Nàng
Hà Tiên”.Ông mượn chuyện khác để nói chuyện lòng mình.Đây là bài hát nhiều
người cho là dự báo cho Hòn Vọng Phu kiệt tác của ông sau này.Cũng mô-típ chuyện
tiên và hư hư thực thực như Thiên thai(Văn Cao) nhưng ở Lê Thương nghiêng về trần
thuật(kể)hơn là tính tự tình.Ông kể rằng người yêu người rồi đẻ ra tiên,tiên cũng
vì yêu nên biến thành một bờ bến thơ mộng và hùng vĩ là địa danh Hà Tiên,một thắng
cảnh du lịch mà ai cũng biết đến:”Từ mộng
thuyền quyên/Tới giấc mơ huyền/…/Từ rày Hà Tiên/Thành một bờ bến…”(Lời bài Nàng Hà
Tiên).Lúc này Lê Thương cho thấy sự nổi bật của ông là ở kỹ thuật cao tay dám
viết những câu nhạc rất dài nhưng khúc chiết,linh hoạt và bay bướm(Nếu không có
tài và cao tay ấn sẽ làm câu nhạc dài dòng rối rắm,khó cảm)cũng như là trí tưởng
tượng phong phú,bay bổng.
.jpg)
Thập niên 40 ngoài những bản nhạc
Tây rất thịnh hành trong thanh niên trí thức mới(thời đó bị lên án là những kẻ
khai tử nho học)thì một số bài hát Nhật cũng được phổ biến rất rộng rãi qua những
ca khúc Nhật chuyển lời Việt như:”Hà nhật
quân tái lai”của Văn Chung…(điều này cho thấy ý kiến nhạc Nhật chưa bao giờ
ảnh hưởng đến Việt Nam là thiếu cơ sở,ngược lại nó đã có từ lâu cùng với lúc nhạc
Tây du nhập vào nước ta-tuy có ít hơn nhiều).Có lẽ vì yêu mến những giai điệu đẹp
và man mác của các ca khúc KoHan No Yado,MoriNo,Shina No Yoru…Lê Thương đã mượn
âm giai Nhật để viết nên bài “Thu trên
đảo Kinh Châu”rất được mến mộ thời bấy giờ.Tuy nhiên đây là một sáng tác có
chủ tâm của Lê Thương khi lấy bối cảnh và nội dung Nhật để đưa vào bài hát này
rồi dùng âm điệu xứ sở mặt trời để thể hiện nó.
Giai đoạn này Lê Thương cũng được
biết đến với các bài hát “Bản đàn Xuân”,”Một
ngày xanh” là những tình ca buồn êm đềm nhưng tên tuổi ông chỉ thật sự chói
loà khi soạn ra bộ ba bài hát dài hơi và giá trị cao là Hòn Vọng Phu.Đây là sáng tác đánh dấu sự phát triển đến mức cao nhất những thủ pháp viết ca khúc theo dạng liên khúc
và phát triển ngũ cung cũng như bút pháp lời ca của “thương hiệu”Lê Thương:sử dụng
ca từ như một câu chuyện kể.Kể những câu chuyện tình không phải bình thường mà
mang dáng dấp sử thi,tình sử.
Tính châm biếm và tâm hồn trẻ thơ
Là một nhạc sĩ-nhà giáo nên Lê Thương
rất quan tâm đến thời thế,xã hội cũng như là thiếu nhi,-một đối tượng chính của
giáo dục.Vì thế trong sự nghiệp âm nhạc của ông còn hai mảng đề tài khác rất thành
công là nhạc châm biếm chính trị-xã hội và nhạc thiếu nhi.
Như chuyên đề này đã đề cập,cuối
thập niên 40 trong làng TN xuất hiện một xu hướng viết nhạc mới khá độc đáo,không
tình ca mà cũng không hùng ca đó là nhạc hài hước của Trần Văn Trạch.(Nghệ sĩ này
là ngưởi đầu tiên của Việt Nam để tóc dài như phong trào hippy sẽ xuất hiện và
tạo thành cơn sốt vào tận thập niên…60 sau này).Ông lập nhóm ATV,viết mới dân
ca thành những bài ca hài hước phê phán,đả kích rất duyên dáng hóm hỉnh những vấn
đề thời sự về chính trị-xã hội.Trong danh mục của Trần Văn Trạch luôn có mặt các
bài hát theo phong cách này của Lê Thương.Ông được xem như người tiên phong
trong các sáng tác này với các bài:Hoà bình 48(Phê phán sự mỵ dân đội lốt hoà bình),Làng
báo Sài Thành(Đả kích báo giới bồi bút,bất tài và ham tiền),Đốt hay không đốt(Châm
biếm máu Hoạn thư)…Những bài hát này sử dụng ngôn ngữ rất bình dân và cách dùng
phong ngữ rất địa phương tính.(Tuy vậy nó vẫn đảm bảo được tính nghệ thuật chứ
không phải như những ca từ bây giờ của một số tác giả trẻ”học đòi”bình dân mà rất
rẻ tiền,phản nghệ thuật)
Nhạc thiếu nhi của Lê Thương thì
càng tuyệt hơn nữa.Nói không ngoa ông cùng với Nguyễn Xuân Khoát là một trong
những bậc sư tổ của nhạc thiếu nhi Việt Nam(sau này sẽ ra đời nhiều cây bút như
thế bay lên từ nền tảng này:Phong Nhã,Hoàng Long-Hoàng Lân,Phạm Tuyên,Trương
Quang Lục…)Cũng như tôi,mọi người ai ai mà không nhớ về những đêm Trung Thu tuổi
thơ của mình với lung linh bài hát Thằng
Cuội.Cũng là một kiểu kể chuyện duyên dáng gần với Đồng dao và giai điệu đẹp
rất Việt đã làm cho tuổi thơ chúng ta bao thi vị về Cuội,Hằng Nga,cây đa.Rồi lớn
lên một chút chúng ta lại hát vang:”Học
sinh là người tổ quốc mong cho mai sau…”(Bài Học sinh hành khúc).
Một tâm hồn mẫn cảm,hiệp sĩ và trẻ
thơ đã hoà tan vào tài hoa Lê Thương giúp tạo nên các tác phẩm trứ danh nhiều tình
tự quê hương mà vẫn mở lòng ra với bốn phương,chắc chắn là điều để những kẻ hậu
thế chúng ta khi tiếp cận và thâu thái âm nhạc đương đại thế giới phải ngẫm nghĩ
giữa biên giới “học đòi và học hỏi-bắt chước và sáng tạo”.
T.M.P
T.M.P
(Kỳ sau:Bài 7-Hùng ca và Cách mạng
ca)
