Bài 10:
Sau 75,đất nước thống nhất,nhạc Việt lại hợp lưu.Tuy nhiên vẫn có một
nhánh nhỏ và không phải là làn sóng nhạc tiêu biểu,tuôn chảy theo một đợt di cư
mới của một bộ phận người Việt ra nước ngoài-chủ yếu là Hoa Kỳ-và vẫn được quen
gọi là nhạc Hải ngoại.Trong nước nhạc Việt tíêp tục phát triển với một nội dung
và diện mạo khác:Từ đấu tranh chuyển sang xây dựng và ca ngợi cuộc sống mới.Cho
đến năm 95,nhạc tình,nhạc thương mại tái xuất hiện trên cái nền của chính sách
mở cửa kinh tế của chính phủ và xảy ra một
cuộc đổi ngôi thú vị với những thành công lẫn vấn nạn của nó.Đó là khi nhạc Việt
bước qua thiên niên kỷ mới…
Nhạc Việt hậu chiến-Nhựa sống mới,ít mật ngọt Tình ca
Từ hùng ca rồi cách mạng ca nối dài
hai cuộc kháng chiến Pháp-Mỹ,đến giai đoạn hậu chiến và hoà bình chúng ta lại có
một dòng ca nhạc tiếp nối hai dòng nhạc trên mà ta tạm gọi là xây dựng ca.Đó là một dòng nhạc khoẻ
khoắn,yêu đời và hô to những khẩu hiệu xây dựng cuộc sống mới lẫn những lý tưởng
mới.Cái Tôi với những dư âm chiến tranh cùng những bề bộn của một ngôi nhà vĩ đại
đang xây tạm được quên đi để nói nhiều hơn đến cái Chúng Ta.Những nhạc sĩ trưởng
thảnh trong chiến tranh nay vẫn tiếp tục những sáng tác mới:Phan Huỳnh Điểu,Nguyễn
Văn Tý,Xuân Hồng,Hoàng Hiệp,Lư Nhất Vũ,Phạm Minh Tuấn,Phạm Tuyên,Hồng Đăng,Phan
Nhân,Phó Đức Phương,Trần Kiết Tường… nối dài chất hào khí năm xưa và tình yêu
trong đạn lửa được thay bằng tình yêu trên công-nông trường…Cả Trịnh Công Sơn cũng
hoà nhịp rất nhanh trong dòng nhạc này với những bài hát mới mẻ khác hẳn những
bài trước đây nhưng vẫn rất Trịnh:Em ở
nông trường,em ra biên giới,Về giữa Trị An…
Nhạc của phong trào Thanh niên
xung phong là một nhánh lá hồn nhiên rất đáng chú ý trong giai đoạn cuối thập
niên 70 và trong thập niên 80,đó như là một sự nối dài của Du ca nhưng với một
nội dung khác:Tình nguyện đi xây dựng tổ quốc.Các tác giả nổi bật:Nguyễn Đức
Trung,Lã Văn Cường,Lê Văn Lộc…Họ là thế hệ nhạc sĩ sau năm 75.Cùng một thế hệ này
là các nhạc sĩ khác tập hợp trong Câu lạc bộ sáng tác Thành đoàn TpHCM được thành
lập năm 1978.Nơi đây,buổi đầu bên cạnh các nhạc sĩ của phong trào đấu tranh
sinh viên,phong trào Hát cho đồng bào tôi nghe năm xưa như Tôn Thất Lập,Trần
Long Ẩn,Nguyễn Văn Sanh…là các gương mặt em út:Từ Huy,Nguyễn Ngọc Thiện,Nguyễn
Văn Hiên…Chính họ sẽ là những nhân vật chính vào những thập niên 80 và kéo dài
sang đầu thập niên 90 cùng với một số nhạc sĩ mới phía Bắc như Trần Tiến…đã đóng
góp vào nền nhạc Việt một loại nhạc trẻ mới đầy nhựa sống,khi ấy tương đối là hiện
đại nhất(So với những sáng tác khác chỉ còn biết khai thác chất liệu dân ca và
những nhạc tính của Tân nhạc tiền chiến).Nhạc tình lúc này được viết rất hạn chế(Vì
không được khuyến khích và cũng không có nơi để phổ biến).Tuy vậy một số bài tình
ca nhẹ nhàng theo kiểu”Đoàn Chuẩn hiện đại”của Thanh Tùng được tung ra và rất được
quần chúng hâm mộ,hoặc là nhạc về Hà nội và tự sự của Phú Quang,nhạc tình yêu Tây
nguyên của Nguyễn Cường...
Nhạc trẻ của Sài gòn xưa cũng sống
lại sau vài ba năm im tiếng nhưng dưới một tên gọi khác:Ca khúc chính trị,chủ yếu
được nuôi dưỡng bởi các công ty,xí nghiệp của nhà nước như Sinco,Đại dương,Hy vọng…Chơi
lại những kỹ thuật của các ban nhạc trẻ cũ nhưng với một nội dung cổ động và
tuyên truyền cho những giá trị lao động và tinh thần cống hiến của con người mới(Do
lúc này nước ta đang đóng cửa nên việc du nhập những giá trị tiên tiến mới của
nhạc Pop-Rock bị đình trệ).Bước sang giữa thập niên 80 phong trào ca khúc chính
trị mới trở lại với tên gọi là nhạc trẻ bằng những cuộc liên hoan Pop-Rock được
lần lượt tổ chức,những cái tên tạo được ấn tượng:Trắng đen,Buổi Sáng,Da Vàng,Alpha,Ba
con mèo…Nhưng nó cũng chỉ hưng thịnh không bao lâu.Giữa thập niên 90 nó bắt đầu
bước qua bên kia triền dốc của cuộc chơi.
Tất cả bước tranh toàn cảnh trên hầu
như chỉ diễn ra nhiều năng lượng nhất ở Sài gòn-một trung tâm ca nhạc mới của cả
nước bắt đầu thành hình và định vị vững chắc khi bước vào thời đại của âm nhạc
tiêu thụ.
Nhạc Hải ngoại-Hồi âm,dư ảnh và tan loãng
Dù trên mặt địa lý,âm nhạc Hải
ngoại diễn ra ngoài biên giới Việt Nam nhưng nó vẫn được làm và phục vụ do-và cho-người
Việt nên ta vẫn coi nó như một dòng nhạc Việt-một dòng nhạc Việt tích cực hay
tiêu cực gì cũng thế khi được nhìn ở góc độ khách quan của lịch sử.
Tuấn Ngọc- Một trong những ca sĩ Hải ngoại được yêu thích nhờ giọng ca đẹp
và gây ảnh hưởng nhiều nhất.
và gây ảnh hưởng nhiều nhất.
Nhạc Hải ngoại là hồi âm,là dư ảnh
của nhạc Sài gòn tạm chiếm(Xem bài Tân nhạc ở Sài gòn
tạm chiếm và Nhạc Sài gòn xưa)khi theo
chân những văn nghệ Việt sĩ lưu vong ra nước ngoài.Nó từng trở lại Việt Nam với
tư cách”Ngoài luồng” và chiếm lĩnh một thói quen nghe nhạc ở quán cà phê,phòng
khách và phòng ngủ trong gần hai thập niên.Bên cạnh một số bài hát mới được viết
nên trong tâm trạng tiêu cực của người thua cuộc,xa nhà,mất quê hương,nhạc Hải
ngoại như một khu vườn dĩ vãng của những bản tình ca cũ với những hoài niệm vàng
son của nhiều thế hệ nghe nhạc,từ những bài lãng mạn thời tiền chiến cho đến những
bài sinh ra trong thời đại nhạc vàng,bao gồm cả những bài tình tự quê hương bình
dân với âm hưởng dân tộc vỗ về cho nỗi nhớ của những người tha hương.Tình cờ nó
đáp ứng luôn cả nhu cầu của người nghe nhạc trong nước vì thời kỳ này những bản
tình ca mới của Adam và Eva ít được viết ra.Nhạc Hải ngoại còn hấp dẫn người
nghe nhờ những kỹ thuật âm thanh,phong cách biểu diễn hiện đại…”cầu viện”được
ngay tại những quốc gia hàng đầu về âm nhạc,trong khi những kỹ thuật đó trong nước
đã trở nên lạc hậu.
Nhưng đến khoảng năm 95 nhạc Hải
ngoại bắt đầu”thoái vị”trong nước và dần dần tan loãng tại xứ người.
Cơn sốt ngắn của Tình ca mới và cú sốc sau đó…
Đầu thập niên 90 nhu cầu về nhạc
tình cho giới trẻ bắt đầu được quan tâm bằng một cuộc thi sáng tác ca khúc trẻ
do Hội Liên hiệp thanh niên và báo Thanh niên tổ chức.Lúc này những bản tình ca
không công-nông trường-nhà máy,không bộ đội-hải đảo-biên giới dần dần được phép
và có đất để phổ biến.Đến khi đất nước mở cửa và bước vào nền kinh tế thị trường
thì nhạc tình với tư cách là một sản phẩm tiêu thụ đã bùng nổ và tạo nên hiện tượng
là”Nhạc Việt lên ngôi”vào năm 96,đẩy lùi nhạc Hải ngoại với những bài tình ca cũ,trả
dĩ vãng về với dĩ vãng.Xuất hiện cùng với nó là một thế hệ viết nhạc mới,một đội
ngũ ca sĩ mới hát cho một thế hệ nghe nhạc mới.
Dòng chảy tình ca mới này có gì
không cũ?Đó là sự du nhập rất nhanh những yếu tố kỹ thuật và phong cách hiện đại
của nhạc trẻ nước ngoài nhờ sự thông thương và giao lưu văn hoá không còn khép
kín như hai thập niên trước nữa.Nhưng nội dung thì vẫn thế và nhạc tính do sự
chi phối của thương mại vượt qua cảm hứng đã khiến những giá trị sáng tạo,những
nét bản sắc trở nên mờ nhạt hơn bao giờ hết.Nhưng nó đã đáp ứng đúng nhu cầu của
giới trẻ,của thị hiếu nghe nhạc thời đại mới:Từ văn hoá jean,văn hoá xe máy đến
tình yêu của fastfood,mobile phone và internet.Bấy nhiêu cũng đủ để những bản tình
ca mới tạo nên một hiệu ứng đặc biệt về mặt xã hội và sinh hoạt văn hoá đầy ấn
tượng mạnh có thể so sánh với sự ra đời của Tân nhạc lãng mạn buổi đầu(Dĩ nhiên
là chưa xét về mặt hàm lượng nghệ thuật).Còn lực lương sáng tác?Cũng rất đông đảo
và đa dạng.Nhưng trong bài viết này tôi chưa muốn đề cập đến một ai trong thế hệ
đó vì thời gian tác phẩm của họ còn quá ngắn.Một cái nhìn tổng kết hoặc sơ kết
hay phân chia thứ lớp hoặc phong cách cho họ trong lúc này dễ sa vào lầm lẫn và
nóng vội.Hơn nửa thập niên nữa sẽ có cái nhìn chính xác hơn về dòng chảy tình
ca này.
Nhưng giai đoạn hào hứng này giảm
nhiệt rất mau chóng khi bước sang thiên niên kỷ mới.Có lẽ”tiếng sét ái tình”nhạc
trẻ mới đã dứt khi người ta tỉnh táo nhìn lại chân dung người tình.Ngờ ngợ rồi
vỡ lẽ.Tất cả đã đưa đến “biến cố tháng tư” vừa rồi,một biến cố độc nhất vô nhị
trong lịch sử âm nhạc Việt Nam với những cái tên gọi đáng buồn và hổ thẹn:”Đạo”
nhạc,nhạc“nhái”.
“Khi lên đến đỉnh,cái ta thấy là
vực thẳm”Phải chăng nhạc Việt đang đặt chân xuống triền dốc đó?Hay nó chỉ là một
liệu pháp cú sốc để nhạc Việt nạp năng lượng mới cho một cuộc bứt phá mới ngoạn
muc và thú vị hơn bất kỳ một giai đoạn nào trong quá khứ?
T.M.P
T.M.P
(Kỳ cuối : Bài 11-Tương lai nào
cho nhạc Việt?)
