CÁI “NGU” CỦA EM BÉ HAY CÁI “KHÔN” CỦA NGƯỜI LỚN?

Chúng ta đã biết lịch sử sáng tạo của nghệ thuật luôn luôn song hành với lịch sử phê bình nghệ thuật(PBNT).Những cha đẻ của PBNT như Aristote(Hy lạp-322 trước Dương lịch) Platon(Hy lạp 348-347 trước DL)Pline Người cổ xưa(Pline I’Ancien 23-79 DL)…Đã cho thấy quan hệ hình và bóng của sáng tác và phê bình tương tác với nhau để phát triển như thế nào.Và trong lịch sử đã chứng minh rằng thời đại nào PBNT phát triển rực rỡ thì thời đại đó cũng có những thành tựu vĩ đại về sáng tạo.

Quay lại với nền âm nhạc phổ thông ở Việt Nam(Chúng ta phải xác quyết lại dù là phổ thông nhưng nó vẫn là một bộ môn nghệ thuật) Chúng ta thấy vắng bóng hoàn toàn PBLL.Vì vậy,có thể nói nếu như ca khúc đương đại Việt bị đánh giá là suy dinh dưỡng về sáng tạo và rất nhiều những ký sinh trùng về sáng tác thì PBLL chỉ là cái xác không hồn,và nó cũng phải chịu trách nhiệm nặng nề trong thực trạng âm nhạc phổ thông bị khủng hoảng và loạn phát rẻ tiền vì không làm tròn chức năng của mình.

Có người nói PBLL không hoàn toàn vắng bóng.Vâng,nó có đó nhưng cũng như không. Nó như một con bù nhìn hình rơm chỉ để canh giữ nhưng con se sẽ nhỏ bé yếu đuối và yếu bóng vía. Chúng ta có PBLL, nhưng đó chỉ là một nền PBLL nghiệp dư với cảm tính cực đoan và đầy tính bạc nhược như những chú chim sẽ kia.

Tại sao nó nghiệp dư?

PBLL của ta nếu có và tham gia vào sinh hoạt âm nhạc thì cũng chỉ xuất hiện trong các bài báo do những phóng viên báo chí ít có một kiến thức đầy đủ về âm nhạc dù là âm nhạc phổ thông viết và nhận định

Tôi nói điều này không phải với ý chê bai các phóng viên âm nhạc ,và tôi hoàn toàn thông cảm với họ khi PBLL lẽ ra phải dành cho những nhà chuyên môn được trang bị  kiến thức về chuyên ngành sâu rộng nhưng các anh chị đó buộc phải viết điều này như những thư ký thơ ngây vì tiếng nói của các nhà PBLL thường quá im lặng,rụt rè và đãi bôi.

Vì thế những ý kiến,nhận định của báo giới cho dù là tâm huyết là đầy tinh thần trách nhiệm thì nó cũng chỉ mang tính phản ánh,tổng hợp,ghi nhận những bề nổi của tảng băng âm nhạc mà thôi.

Vì sao cảm tính cực đoan và bạc nhược?

Chúng ta có hàng trăm nhà PBLL âm nhạc được đào tạo từ Nhạc viện tức là những nhà phê bình chính qui.Và hằng năm vẫn đều đặn cho ra lò những nhà PBLL như thế từ trình độ Cử nhân cho đến Thạc sĩ.Họ trôi dạt về đâu và làm gì để PBLL chỉ mang một không khí âm độ và u ám mùa đông như thế?

Theo tôi có 3 lý do.

-“Bằng thật học giả” và thiếu thực tiễn đời sống:

Một số sinh viên được cấp bằng nhưng tri thức của họ không tương xứng với những giá trị bảo đảm mà bằng cấp đã khẳng định theo qui chuẩn mà Bộ Giáo dục-đào tạo đã vạch ra.Và phần lớn họ học để kiếm bằng “phòng thân” chứ không phải vì khao khát tri thức để thành một nhà phê bình chân chính.

Mặt khác những tri thức trong nhà trường hầu hết ít được cập nhật và cơ cấu bộ môn của các nhạc viện ít theo kịp tính hiện đại.

Chẳng hạn chúng ta không đào tạo được những nhà phê bình âm nhạc đương đại.Hầu hết chúng ta chỉ đào tạo những nhà phê bình theo qui thức cổ điển.Cho nên khi phê bình ca khúc đương đại họ đã làm một việc là mặc cái áo quá khổ cho âm nhạc phổ thông đương đại.Như thế là cực đoan.

Họ ít tham gia thật sự vào sinh hoạt âm nhạc phổ thông và chỉ nhìn những biến động và thời sự âm nhạc trong nước và ngoài nước thông qua lăng kính của sách vở kinh viện,hàn lâm (tuy bác học nhưng đã đóng băng).Như vậy là kém tính thực tiễn đời sống-là cái xanh tươi và sống động của lý luận.

-Thiếu cái dũng khí của người phê bình:

Người ta vẫn nói “nhà phê bình là một người không được ai ưa”(Nhưng chắc chắn là không ai có thể khinh)Chúng ta sợ sự phê bình thẳng thắn có thể làm mất lòng ai đó và như thế chúng ta có thể bị trả đũa,bị cô lập và có thể bị mất”sô”.Nỗi sợ mất “nồi cơm” mới thật khủng khiếp.

Có quá nhiều vùng cấm mà nhà phê bình tự đặt ra với mình và nhiều khi họ phê bình chỉ nhìn người mà không nhìn tác phẩm:một ông quan văn nghệ,một nhà kinh tế âm nhạc với những siêu quan hệ , quyền lực cao chẳng bao giờ trở thành một đối tượng bị phê bình.Nếu có cũng chỉ là phê bình vuốt ve,phê bình giả lập.

Những “bông hồng vua chúa” đó khi được mọi người khen thì nhà phê bình có tìm ra một vài con sâu trên cành lá của nó thì cũng vờ đi hoặc cố tưởng tượng ra là những giọt sương.

PBLL của chúng ta làm tôi nhớ đến câu chuyện ông vua cởi truồng của Andersen thiên tài.Chiếc áo mà ông vua mặc là nỗi sợ vô hình khiến mọi người thấy ông sexy 100% nhưng vẫn xuýt xoa khen áo ông mặc đẹp.Cho đến khi có một em bé chưa đủ “khôn”nhận ra nỗi sợ nên mới la lên:A,Vua cỡi truồng!

Em bé đó “ngu” nhưng thẳng thắn,thật thà.Còn mọi người “khôn” nhưng giả trá,dối lòng.

Vậy nền PBLL của chúng ta chọn cái “ngu” của em bé hay cái “khôn” của người lớn?

-Thiếu cái tâm của con người:

Văn minh hiến pháp có câu:”Luật pháp bất vị thân”.PBLL không khác mấy.Vì phê bình chỉ dựa vào thương và ghét cá nhân thì nó chỉ còn là một công cụ hạ bệ hoặc lăng-xê chứ không còn ý nghĩa cao cả là ngọn đèn soi đường cho nghệ thuật đi lên.

Và sự thật chúng ta cũng đã chứng kiến những kiểu phê bình”khi thương cù ấu cũng tròn.Khi ghét bồ hòn cũng méo”

Cho nên PBLL thường “được” quần chúng cho là “đánh”ai đó,là một cuộc”ân oán giang hồ”được giải quyết bằng ngòi bút thay cho nắm đấm.Người trong giới thì cho rằng PBLL là một hành động “vạch áo cho người xem lưng”.Với một tập quán suy nghĩ như vậy thật khó cho những nhà PBLL thật sự nào tránh khỏi lối suy diễn về những thái độ phê bình tâm huyết của mình.Do vậy PBLL trở nên rụt rè và rơi dần vào bạc nhược.

                                                    *********

PBLL âm nhạc chỉ có thể đứng vững trên cái kiềng ba chân:Tri thức-Dũng khí-Nhân tâm.Thiếu một trong ba yếu tố đó PBLL dễ dàng bị lật nhào xuống vũng lầy của tầm thường.

Và chúng ta đã từng thấy nó đã bị lật nhào như thế nào.

Phải chăng những nhà phê bình khi tìm cách tránh nỗi sợ bị ghét lại rơi vào chỗ bị khinh thường?

T.M.P