Lý ra tôi không tranh luận với Q.B làm
gì vì không muốn làm một việc thừa khi mọi sự đã có “vật chứng” và “bằng chứng”
nói lên rất rõ trắng đen nằm ở đâu.Trong âm nhạc nghe là đủ,nghe là hiểu(đơn
giản vì nhạc viết ra là để nghe.Nghe để thưởng thức.Nghe để phê bình)Thế nhưng
khi Q.B bắt đầu cao giọng dùng ngôn ngữ làm xiếc,cũng như trưng ra nhiều thứ
học thuật ghi chép được ở đâu đó để tung hoả mù và lớn giọng đề cao cá nhân mình như một tài năng âm
nhạc lớn cùng với phát biểu cho rằng mọi ý kiến đóng góp cho anh đều là kém hiểu biết và tồi…thì tôi không
cưỡng lại được châm ngôn của Hàng Công:”Biết
mà không nói là bất nhân.Nói mà không hết là bất nghĩa”.Vì vậy tôi xin đươc
nói.
Theo
tôi,một số hiểu biết của các bạn trên banyeunhac.com
về âm nhạc thật là đáng nể khi phân tích khá hay về những bài hát giống
nhau,nhưng tôi cũng xin được góp ý là các bạn chưa phải đạo lắm khi lại đóng
vai một kẻ nặc danh trong lúc đang làm một công việc đòi hỏi phải chịu trách
nhiệm chính danh(vì vậy các bạn đã đặt mình vào chỗ bất lợi khi đang ở thế
thượng phong)Tôi đã tìm nghe lại rất kỹ những bài hát đó và buộc mình phải
khách quan mà nói rằng:Phần lớn nếu những tác phẩm đó của Q.B là… vô tư thì
việc sáng tác bài hát chỉ còn là thủ công và nạn đạo nhạc sẽ có một ngoại lệ để
biện minh cho những nhạc phẩm copy!Tôi xin tranh luận từng phần một về từng
điểm lý luận của Q.B thanh minh cho sự giống nhau của hai bài hát.
- Phần giai điệu
chỉ là một thành tố, trong khi hòa âm, các phương tiện thu âm, giọng hát
và hiển nhiên, ca từ, nhiều khi lại đóng vai trò chính trong việc diễn đạt
cảm xúc.
Q.B đưa
ra quan niệm như thế.(Hãy gạt bỏ bớt phần ca từ đi vì chúng ta đang phân tích đến
yếu tố nhạc mà thôi)Tôi e rằng anh đã quá hốt hoảng khi đứng trước sự thật là
có một số bài của anh có giai điệu na ná những bài hát khác mà vội đánh trống
lãng.Bởi vì thành tố quan trọng của âm
nhạc(trong ca khúc) chính là giai điệu và tiết tấu.Trong khi đó chúng ta
biết rõ rằng một bài hát có thể có hàng chục lối hoà âm phối khí khác nhau.Vì
vậy nói “hoà âm nhiều khi lại đóng vai trò chính” là buồn cười.Một giai điệu
đẹp sẽ là một đắc dụng để sinh ra những hoà âm đẹp,còn vế ngược lại sẽ là một
sự khiên cưỡng khó chịu.Có khi một giai điệu đẹp chỉ cần một nền hoà âm đơn sơ
minh hoạ là đủ.Nếu quan niệm như Q.B thì nhiều nhạc sĩ hoà âm chỉ làm mỗi công
việc là đi tìm giai điệu đẹp của ai đó rồi đặt vòng hoà âm của mình vào,tổ chức
phối khí là có thể đứng tên cho toàn bộ bài hát đó!?(Bạn có chấp nhận một số
giai điệu của Trịnh Công Sơn được hoà âm công phu lại rồi ký tên tác giả hoà
âm?)Nhưng than ôi điều mà ai cũng biết rằng linh hồn và cũng là phần sáng tạo
tối thượng nhất của ca khúc chính là giai điệu.Một giai điệu vô hồn thì không
thể có một nền hoà âm,một phương tiện thu thanh hay giọng hát kiệt xuất nào có
thể tạo nên cảm xúc được(Nếu có cũng chỉ cứu lấy được một phần rất nhỏ thôi)
Và đây là
một minh chứng cho thấy chính Q.B tự phản biện mình qua những dòng sau:
“Tình Ca” được viết trên một nền phối khí có sẵn, đó là
bản remix không giai điệu của cặp bài trùng xuất sắc Jam & Lewis. Bản mp3
được upload trên một website dành cho các DJs quốc tế, và đương nhiên,
royalty-free (miễn tác quyền) cho members”… “Còn
cảm hứng chủ đạo của “Tình Ca” thực ra nằm ở câu hát “Sẽ đánh thức tình em đấy,
chắc em không ngại” chứ chẳng hề ở đâu khác; và nó chẳng hề vơi đi khi không có
bản remix kia.”
Một nền hoà âm có thể
free chứ một giai điệu không thể free được(ngoại trừ dân ca)cho thấy chưa bao
giờ và không bao giờ một nền hoà âm là một thành tố quan trọng hơn giai điệu,và
Q.B cũng tự khẳng định như thế:”nó chẳng
hề vơi đi khi không có bản remix kia.”.
Sự đảo lộn 180 độ
trong quan niệm của Q.B cho thấy anh đang nguỵ biện với chính mình!
- Khả năng trùng hợp
hòa âm giữa hai hay nhiều bài hát là rất lớn; vin vào vòng hòa âm giống
nhau để kết luận hai tác phẩm ăn cắp của nhau là lý luận tồi, kém hiểu
biết.
Hoà âm tuy không phải là thành tố quan trọng
như giai điệu trong ca khúc nhưng nó vẫn đóng vai trò là một sản phẩm âm
nhạc(hiểu theo nghĩa phải lao động bằng chất xám).Cho nên cũng rất tối kỵ cho
việc hai bản hoà âm giống nhau như đúc nhất là với những bản hoà âm có đường
hoà âm đặc biệt,mang nhiều yếu tố tim tòi,sáng tạo trong vòng công năng cũng
như cách tạo hợp âm và cả cách giải quyết mối liên kết theo chiều ngang của
hàng hợp âm(vì vậy mới có khái niệm hoà âm hay,hoà âm dở)Ta có thể sáng tác
trên một nền hoà âm hay của các bài hát giá trị trên thế giới bằng cách lột bỏ
giai điệu của nó đi(nhưng rất dễ xảy ra sự tương đồng về giai điệu)như vậy sau
khi có một ca khúc mới ta không cần phải làm thêm công việc hoà âm nữa. Điều đó có nên không và các nhạc sĩ hoà âm sẽ
phản ứng ra sao khi có một lối hoà âm ăn sẵn như thế?Nói ăn cắp e quá nặng
nhưng ăn sẵn thì khá hợp lý hơn.
Nói tóm
lại,chỉ cần một kiến thức cơ bản về hoà âm là có thể nghe hai bản hoà âm giống
nhau là biết nó giống nhau vì trùng hợp(đường hoà âm đơn giản,cơ bản và bình
thường)hay vay mượn,sao chép(đường hoà âm độc đáo,tính sáng tạo cao).Trong trường
hợp Q.B, những bản hoà âm này có chất lượng sáng tạo cao theo đúng chuẩn nhạc
Âu-Mỹ hiện đại mà các nhạc sĩ hoà âm Việt còn phải học hỏi nhiều.
3. Xu hướng “nhại lại”, “cắt dán” của trào lưu post-modernism
Nhiều năm trước tôi đã không lạ
gì về phương pháp viết bài hát của Q.B. Đó là lối
sáng tác theo mô hình và công thức đã được thiết kế sẵn theo từng thể loại thậm
chí theo từng kiểu giọng.Mô hình và công thức đó được tham khảo và lấy làm
chuẩn mực từ rất nhiều ca khúc đa thể loại và đa phong cách của Âu-Mỹ đã được
Q.B làm đầu ra cho tác phẩm của mình theo kiểu sản xuất công nghiệp.Có một vài
lần trò chuyện về nghề nhạc ,Q.B đã một phần hé lộ với tôi như thế.Lúc đó tôi
có nói bóng gió với anh rằng tôi rất thán phục kiểu làm việc cần mẫn như con
ong thợ của anh nhưng đứng về mặt cảm xúc nghệ thuật thì nên coi lại,và tôi
cũng lưu ý anh hãy coi chừng trường hợp”tẩu hoả nhập ma”có thể khiến giai điệu
của anh sẽ dẫm chân lên giai điệu của người khác.Lúc đó ns Đoàn Xuân Mỹ(người
thời đó hay đàm luận với tôi và Q.B về âm nhạc do chúng tôi cùng cộng tác một
thời gian ngắn với trang âm nhạc của báo Tuổi trẻ chủ nhật mà anh Mỹ phụ
trách)cũng là người nêu lên quan ngại đó với tôi,bởi vì:”Sáng tác vừa không phải là một hành vi sao chép một công thức lại vừa
không phải là một trò gieo xúc xắc. Việc ấy đòi hỏi tri thức về văn hoá và tư
duy độc lập”(nhà soạn nhạc và nghiên cứu âm nhạc Trung quốc Chu Văn Trung-lấy
từ nguồn Giai điệu xanh)
Sáng tác phải là một hành vi văn hóa và tư duy độc lập mới đáng được tôn vinh
Và hôm nay chuyện tất đến đã đến…
Còn trào lưu “nhại lại” và “cắt
dán”?Một trào lưu nghệ thuật không thể nắm lấy bản chất nó qua vài từ hiểu theo
nghĩa đen.Cũng có thể tin rằng sự “nhại lại”
hoặc “cắt dán” được đưa vào một ý niệm nghệ thuật chứ không phải theo
lối “thủ công”và họ lấy thái độ và hành vi chứ không hẳn là tác phẩm để
phản kháng lại một thời đại,xã hội quá rập khuôn và máy móc.Bởi vì đề cao trào
lưu này theo kiểu sao chép đầu Ngô mình Sở thì thật tội nghiệp cho lao động của
nghệ thuật sáng tạo quá.Và nghe Q.B qua một số bài nghi án,tôi đã thấy rõ anh
“nhại lại” và “cắt dán”theo kiểu một người thợ hơn(dù là một người thợ giỏi
nghề) là một cảm thức nghệ thuật hoặc đưa ra một thái độ xã hội ngoài “tác
phẩm”nhại lại của mình
Tôi nhớ và mọi người còn nhớ hơn
tôi khi anh đã từng viết báo phê bình lối viết bài hát nhái và sao chép nhạc
Hoa,Hàn,Thái…của một số nhạc sĩ trẻ .Anh nghĩ sao khi tôi biện hộ dùm là họ cũng
chỉ là con dân của trào lưu post-modernism( nhại lại và cắt dán)đáng kính của
anh?Tuy nhiên ,cũng phải thừa nhận cách nhại lại và cắt dán cùa anh tinh vi và
công phu hơn các tác giả trẻ kia nhiều,và đối tượng”nhại lại” của anh là các
tác phẩm có giá trị cao chứng tỏ anh có thị hiếu thẩm mỹ cao hơn họ.
Có một điều rõ rệt như ban ngày
mà chính Q.B đã đưa ra qua các biện minh về các bài hát của mình. Đó là:chủ tâm lấy nhiều chủ đề âm nhạc khác
để biến tấu và phát triển trong nhiều bài hát của mình.Chính ở chủ tâm này cho
thấy anh ít nghiêng về cảm xúc của nghệ sĩ mà lại ngã về hướng tinh xảo của
người thợ hơn.Một nhạc sĩ dựa trên một chủ đề rồi phát triển thành một tác phẩm
hoàn chỉnh của mình là chuyện bình thường và chấp nhận được nếu”quang minh
chính đại”theo 3 điều kiện sau:
-Đừng quá lạm dụng trong nhiều
sáng tác của mình(vay mượn quá nhiều cảm hứng của người khác cho thấy mình là
người ít cảm xúc và ít khả năng tìm ra một chủ đề âm nhạc hay nên cần phải nhờ
sự”mở đường” của người khác)
-Nếu chủ tâm vay mượn chủ đề thì
phải nói rõ xuất xứ chứ không nên để mọi người có thắc mắc rồi mới dẫn chứng dễ
bị hiểu là “mập mờ đánh lận con đen” (ở nước ngoài người ta có thể đi kiện nếu
chủ đề âm nhạc bị người khác lấy mà không xin phép hoặc không ghi rõ nguồn gốc). Ở Q.B không rạch ròi chuyện này trước đây.
-Thủ pháp phát triển như thế nào
để cho thấy tính sáng tạo của mình ở phần phát triển tiếp theo của âm nhạc,khi
đó chủ đề vay mượn chỉ còn là cái cớ để cảm hứng và sáng tạo của mình được
khẳng định.Còn nếu ngược lại thì cái án đạo nhạc khó lòng buông tha.Nghe kỹ lại
Q.B thì sự phát triển của anh ăn theo quá nhiều hấp lực của chủ đề nên hiệu quả
sáng tác thì ít mà phóng tác thì nhiều.
Tôi chỉ có thể đứng về phía Q.B
trong trường hợp bài “Còn ta với nồng nàn”với”Swan Lake
Tôi nghĩ Q.B thường nhắc đến hai
chữ tình yêu thương khi bị người khác phê bình,tôi mong sao trong những bài phê
bình của anh sau này cũng cố gắng làm được như thế thì mọi người sẽ quên
đi một Q.B trước đây thường phê bình kẻ
cả,ngạo mạn và rất ác khẩu đối với những đối tượng bị anh phê bình.Tôi cũng tin
Q.B vẫn và sẽ còn nhiều tác phẩm hay khác mang dấu ấn rõ rệt của anh hơn. Tôi
xin hẹn không ngại ngần rằng sẽ có lúc viết môt bài ca tụng anh qua những gì
anh dám nhận,sữa chửa để hoàn thiện mình hơn,bởi vì chúng ta là con người chứ
đâu phải thánh nhân, đúng
không?
T.M.P
T.M.P
