Từ cái bẫy của dân trí thấp
Hoài Lâm tạo nên cơn sốt là nhờ khả năng bắt chước giống như thật và đầy biến hóa qua nhiều gương mặt nghệ sĩ khác nhau đã khiến đa số công chúng ngưỡng mộ và tôn vinh như một hiện tượng nghệ thuật mới.
Trong khi đó Lệ Rơi với giọng hát “sát âm nhạc” qua hàng trăm bài cover với hình ảnh xấu xí và âm thanh hạng chót bằng sự đầu tư không chi phí đã tạo nên luợng người xem kỷ lục trong một thời điểm qua mặt các ca sĩ thị trường hàng đầu được mệnh danh là Diva, ông Hoàng ,bà Chúa bằng sự đầu tư tiền tỷ.
Phân tích thế nào từ hai hiện tượng đó? Nó có giá trị như thế nào mà đã tạo nên được hiệu ứng đồng cảm và thưởng thức của quần chúng?
Thứ nhất, với Hoài Lâm ta thấy:
Bạn vẽ một bông hoa y như thật. Qúa hay. Bạn vẽ một con mèo giống như đúc. Qúa khéo. Bạn vẽ một cánh đồng như ảnh chụp. Qúa tuyệt. Nhưng tuyệt nhiên đó không phải là nghệ thuật!
Bởi vì những cái công phu, kỹ xảo của bạn chỉ tạo ra thêm một bông hoa, một con mèo, một cánh đồng mà cuộc sống đã có để nhìn cho vui mắt, vui lòng và đi ngủ.
Nghệ thuật là tạo ra một cái gì mà cuộc sống chưa có. Khiến ta thức tỉnh và suy nghĩ.
Vậy đừng nông cạn, ngây ngô mà ca tụng rùm beng một nhân vật nào đó bắt chước y hệt một nghệ nhân, một ca sĩ hay một tài năng nào đã có.
Hoài Lâm chỉ là một người giúp vui khéo léo và tinh xảo. Một người thợ đáng yêu tạo nên những phút giây sảng khoái, vậy thôi.
Gọi những người như Hoài Lâm là tài năng nghệ thuật là đang xúc phạm nghệ thuật thông qua sự rêu rao dân trí rẻ tiền của mình.
Hãy để thời gian làm công việc định chất và định danh của nó. Nếu sau này Hoài Lâm thoát ra được những cái bóng mà mình bắt chước rất giỏi và rất khéo để tạo nên một hình tượng mới không lặp lại và có sức hút sáng tạo thì lúc đó sự tung hô nói trên mới đúng đối tượng
Thứ hai, với Lệ Rơi thì sao?
Anh ta không bắt chước ai hết. Đúng là anh ta đã tạo nên một hình tượng mới chưa từng có trong showbiz nhưng rất tiếc là “thiếu gì” trong các quán karaoke, quán hát với nhau hay các bàn nhậu vĩa hè trên khắp cả nước của các tay bợm mê hát nhưng dốt nhạc hoặc không năng khiếu lại cộng thêm chất men làm ríu lưỡi. Vậy thì tại sao Lệ Rơi tạo được”thương hiệu”khủng khiếp như thế?
Bởi anh ta là người đầu tiên hát dở nhất-giai điệu- và tầm bậy nhất-phát âm- nhưng hồn nhiên dám khoe những cái đó ra một cách chất phác và vô tư.
Có thể thấy ngay người ta nghe anh ta hát không phải để nghe hát và càng không phải để nhìn anh ta như nhìn các hot boy, hot girl trong các MV chuyên nghiệp. Đơn giản là họ nghe và xem để cười bò lăn bò càng như bị thọt lét, hoặc cười hề hà thương hại hay cười mỉm vì khinh. Như vậy, cái kiểu ca hát của Lệ Rơi chỉ là một trò hề rẻ tiền rất hợp gu với một thị hiếu thấp lùn đang đầy rẫy hiện nay. Một thị hiếu tuột đáy, cả thèm chóng chán đang quá bội thực với trai đẹp, gái đẹp “hát hay nhân tạo” nay quay qua đổi món với cực tương phản là xấu và “hát dở tự nhiên”,nhất là dở một cách hạng bét.
Chúng ta đừng quên hiện nay, khái niệm nghệ thuật đã trở nên không biên giới không còn như qui định trong 7 môn nghệ thuật từ thời cổ đại. Bất cứ cái gì cũng có thể trở thành nghệ thuật kể từ lúc chủ nghĩa Đa Đa ra đời từ cái chậu đi tiểu của Marcel Duchamp được đưa ra triễn lãm vào năm 1917 với tên gọi thanh tao hơn: “Đài phun nước”. Hay sau đó vài thập niên với những tác phẩm âm nhạc là sự im lặng của diễn tấu và âm thanh là tiếng động ngẫu nhiên của hòan cảnh[tác phẩm:” 4’33”] hoặc toàn tiếng ồn hỗn tạp của muời hai cái radio phối âm tự nhiên do John Cage đề xướng[tác phẩm “Những hình ảnh tưởng tượng No4”] thì lúc này nghệ thuật đã mở rộng vô bờ bến. Nhưng để tạo nên những tác phẩm kiểu tự nhiên, trần tục như trên là việc làm của một thứ chủ nghĩa nghệ thuật có hệ thống lý luận và được cố tình tạo ra một ý đồ nghệ thuật bởi những nghệ sĩ lão luyện tay nghề trong chuyên môn của họ. Còn với Lệ Rơi, anh ta không lý luận và cũng không cố tình tạo ra cách hát thọt lét người nghe mà đơn giản chỉ do hát dở trời sinh,do anh ta không có khả năng âm nhạc và chỉ là một con số 0 về ý tưởng nghệ thuật.
Nhưng cái bẫy dân trí thấp đã nhầm lẫn tất cả và chỉ qui nghệ thuật vào một tiêu chuẩn duy nhất: Giải trí, tệ hơn nữa là giải trí rẻ tiền. Đáng sợ hơn, nó càng tăng thêm hiệu ứng cấp số nhân nhờ vào:
Cái bẫy truyền thông
Mọi sự trở nên bị thổi phồng và đánh đồng hơn nữa khi truyền thông thò cái vòi bạch tuộc của mình vào bằng sự khủng hoảng tự thân về trình độ và bản lĩnh của phóng viên và cơn đói câu view của các tờ báo, nhất là báo lá cải. Họ lao vào các bài viết nông cạn và thiếu hiểu biết về nghệ thuật. Đánh đồng mọi khái niệm, kích thích thêm hiệu ứng bầy đàn ở những người dân trí thấp và kích thích tò mò ở những người dân trí không thấp tạo nên lượt like và tìm xem trên mạng xã hội theo tốc độ chóng mặt của cấp bội số.
Truyền thông trong hai hiện tượng trên đã bơm chất tăng trọng ảo vào trong đó, bởi đơn giản nó là cái mồi câu lý tưởng cho những đàn cá dư luận. Rồi đến lượt sức mạnh dư luận lại lôi kéo truyền thông đi trong dòng chảy hỗn độn của cái gọi là thỏa mãn nhu cầu thông tin. Đến nỗi đã có tờ báo tổ chức giao lưu trực tuyến với Lệ Rơi với tư cách là người nổi tiếng. Và không hề chậm chân, cả một thương hiệu karaoke mới đã nhảy vào khai thác triệt để sức hút Lệ Rơi bằng cách dùng anh này làm hình ảnh “đại sứ” cho thương hiệu của mình.
Bao giờ “thoát đáy”?
Từ những cái bẫy bản năng tự nhiên và cái bẫy ý đồ giăng ra để bẫy lẫn nhau, cuối cùng cả quần chúng lẫn truyền thông đều tự sập bẫy của nhau tạo nên một bộ mặt văn hóa nhếch nhác và cẩu thả của mình. Tất nhiên, hiện tượng này sẽ không tồn tại nổi thêm một vài tuần nữa, nó sẽ biến mất rất nhanh khỏi mặt bằng dư luận lẫn truyền thông sau khi đã được“tế thần cười”, bởi bất cứ cái gì không tồn tại bằng giá trị và nội lực tự thân thì sẽ mau chóng bị quên lãng.
May thay, với hai hiện tượng nêu trên và nhất là với Lệ Rơi, dân trí đã rơi xuống tận đáy thì chắc chắn sẽ không còn chỗ nào để rơi tự do tiếp. Mà chúng ta có quyền an ủi nó sẽ có cơ may khi ngồi yên dưới đáy một thời gian quá chán tất nhiên tất cả sẽ tìm cách lần mò lên khỏi cái đáy văn hóa thiểu năng này để bắt đầu ở những vị thế cao hơn trong tương lai. Không dám chắc là ở đẳng cấp nào nhưng “thoát đáy” là bắt đầu hi vọng!
Trần Minh Phi
(Bài viết cho báo Người Lao Động)
